Uyku Monoton Bir Süreç Mi?

Uykunun de(ıişik evrelerden oluştuqu görüşü ilk kez Loomis ve arkadaşları tarafından ortaya atıldı.Bu araştırmacılar uykuyu A, B, C, D, E harfleriyle adlandırdıkları beş farklı evreye ayırdılar. Ndan E'ye doğru uykunun 'giderek derinleşti(ıini öne sürdüler. Daha sonra 1953'te Chicago'da Aserinsky ve KIeitman adlı iki araştırmacı, kendilerinin ve ailelerinin katılımıyla gerçekleştirdikleri araştırmalarda, hızlı göz küresi hareketinin varlı(ııyla belirlenen özel bir uyku evresi daha keşfettiler. Aynı dönemde Lyon'da Michel Joutet, uykunun bu evresinde kas gerginli(ıinindi(ıer uyku evrelerine oranla azaldıöıru ve tam bir tonus kaybı oluşarak. kasların tamamen gevşediğini bildirdi.

Hızlı göz küresi hareketlerinin varlığının ve kas tonusu azalmasının keşfi, uyku evrelerinin yeniden sınıflandırılmasını zorunlu kıldı. Bu sınıflamanın gerekli olarak, uyku evrelerini ayırt etmek için, uyku kayıtlarında beyin dalgalarının (elektroansefalogram, EEG), göz küresi hareketlerinin (elektrookülogram, EOG) ve kas tonusunun (elektromiyogram, EMG) birlikte saptanması gerekir. Dement ve Kleitman uykudaki degişik bilinç düzeylerini şu biçimde sınıflandırdılar. Sakin uyarıtkıik : gözler kapalı, sakin ve hareketsiz olarak yatıldıqmda, beynin orta ve arka bölgelerinden, 8-12 Hz frekansında "alfa dalgaları" olarak adlandırılan dalgalar kaydedilir. Bu sırada göz küresi hareketleri görülmez veya göz kırpma sonucunda ortaya çıkan aynı yönde dalgalar EOG kanallarında görülebilir. Kas tonusu uykunun di(ıer evrelerine göre yüksek düzeydedir.

Non REM uykusu (NREM) : yavaş uyku olarak da adlandırılan bu uyku, gittikçe derinleşen dört evreden oluşur. 1. ve 2. evreye yüzeysel yavaş uyku, 3. ve 4. evreye ise derin yavaş uyku adı verilir.

1. evre: uykuya daima olarak bilinen bu evrede EEG'de karışık frekansta, düşük voltajlı dalgalar saptanır. Aynı anda yavaş göz küresi hareketleri EOG kanallarında iZlenmeye başlanır. Yavaş göz küresi hareketleri, uykuya daldıktan sonra gözlerin yavaş yavaş iki yöne doqru hareketidir. Uykuya dalmayla birlikte kas tonusu uyanıkhqa göre bir miktar azalır. Uykunun bu ilk evresi, gece içinde zaman zaman tekrar ortaya çıkarak, tüm gece uykusunun, % 1- % 4'ünü oluşturur.

2. evre: beyin dalgalarının kaydedildi~i EEG kanallarında başlangıçta 1. evredekine benzer düşük voltajlı, daha sonra amplitüdü giderek artan, 4-7 Hz frekansında, "teta dalgaları" olarak adlandırılan dalgalar kaydedilir. Özel bazı uyku elemanları temel faaliyet sürerken periyodik olarak ortaya çıkar. Bunlar uykunun derinleştiğini gösteren, kısa süreli, 13-14 Hz frekansında, iğ biçiminde bir faaliyet olan uyku iğleri (sleep spindle) ile yüksek amplitüdlü, üçlü, kompleks bir dalga olan K komplekslerdir. 1. evrede görülen yavaş göz küresi hareketleri bu evrede de devam eder. Kas gerginliği 1. evreye oranla biraz daha azalır. Tüm gece uykusunun % 45-% 50'sini 2. evre uykusu oluşturur.

3. ve 4. evre: bu dönemlerde uyku iyice derinleş-miştir. Komadaki .hastalarda görülen dalgalara benzer şekilde 1-4 Hz frekansında "delta dalgaları" olarak adlandırılan, yüksek voltajlı yavaş dalgalar EEG'ye egemen olur. Delta dalgalarının belli bir uyku döneminin % 20-% 50'sini oluşturması durumunda 3. evreden, bu faaliyetin uyku döneminin % 50'denfazlasını oluşturması durumunda ise 4. evreden bahsedilir. Yavaş göz küresi hareketleri kural olmamakla birlikte bu evrelerde de görülebilir. Kas gerginliği daha önceki evrelere göre daha da azalmıştır. Gece uykuda geçen sürenin % 20-% 25'i 3. ve 4. uyku evrelerinden oluşur.

REM uykusu (paradoksal uyku) : REM uykusu birçok özelliÇıiyle diğer uyku evrelerinden ayrılır. EEG'de 1. evredekine benzer bir faaliyet görülmekle birlikte bazen testere dişine benzer dalgalar ortaya çıkabilir veya uyanıklıktakine yakın frekansta dalgalar temel faaliyete eklenebilir. REM dönemine adını veren temel farklılık, EOG kanallarında kaydedilen, hızlı göz küresi hareketleridir. Hiçbir uyku evresinde rastlanmayan hızlı göz küresi hareketleri, tek tek veya gruplar halinde bu uyku evresinde ortaya çıkar. Yüz de, kol ve bacaklarda minik seyirmeler dışında, REM'de kas gerginliÇıi tamamen kaybolmuştur. Kas 26 tonusunun tam olarak kaybolmasına rağmen, beyin faaliyetinin 1. evre gibi, uyanıklıÇıa yakın dönemdekine benzemesi dolayısıyla bazı yazarlar REM dönemini paradoksal uyku olarak adlandırırlar. Rüyaların %80-%90'lnın REM döneminde görülmesi, bu evrenin rüya dönemi olarak adlandırılmasına neden olmuştur. REM dönemi gece uykusunun % 20-%25'ini oluşturur.

Yukarıda özellikleri belirtilen beş uyku evresi gece içinde deqişen süre ve aralıklarla birbirini izleyerek tekrarlanır. Tabiidir ki uyku evrelerini sınıflamada olduğu gibi, kesin sınırlarla birbirinden ayırmak mümkün olmaz. 1.evreden hemen sonraki 2. evreyle,3.evreden veya REM'den önceki 2. evre arasında beyin faaliyetleri açısından farklılıklar vardır. Araştırmacılara, klinik çalışmalarında kolaylık saÇılanması ve belirli bir standartlaşma oluşturulması amacıyla, uyku evreleri kesin kurallarla birbirinden ayırt edilmiştir.

Bu kurallar lşlÇıında yapılan uyku evresi sınıflandırmaları, uykunun yapısı hakkında niceliksel deÇıerler verse de, uykunun niteliÇıiyle ilgili kesin bir fikir vermesi mümkün değildir. Son yıllardaki teknik gelişmelerin de katkısıyla uykunun yapısı hakkında daha ayrıntılı bilgi verecek otomatik frekans ve voltaj analiz yöntemleri birçok araştırmacı grup tarafından kullanılmaya başlandı. Bu yöntemlerle uykuyu oluşturan beyin dalgalarının frekansı, voltajı ve bu deÇıerlerle ilgili birçok parametreotomatik olarak hesaplanabiliyor, uyku EEG'sini oluşturan dalgaların bütünü hakkında son derece ayrıntılı veriler elde edilebiliyor. Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağ: üzere, uyku pasif ve monoton bir süreç olmaktan çok, kendi içinde belli bir düzeni olan etkin ve değişken bir süreçtir.