Mutasyonlar

Mutasyonlar :

Bilindiği gibi, DNA'daki kalıcı değişikliklere mutasyon denilmektedir. Germ hücrelerini etkileyen mutasyonlar sonraki kuşaklara aktanlır ve kalıtsal hastalıklara neden olabilir. Somatik hücrelerdeki mutasyonlar ise sonraki kuşaklara aktarlaşmaz, ancak kanser ve bazı konjenital malformasyonlara neden olduklarından önemlidirler.Spesifik mutasyonların etkileri bu bölüm içinde ilgili hastalıklarla birlikte detaylı olarak anlatılacaktır. Burada ise sadece bazı sık görülen gen mutasyonlanna ve bunların etkilerine örnekler verilecektir. Nokta mutasyonu tek bir nükleotid bazının farklı bir bazla yer değiştirmesiyle oluşur. Bunun sonucunda protein ürününde bir amino asit yerine farklı bir amino asit geçer. Orak hücreli anemiye neden olan mutasyon, genetik şifrenin anlamını değiştiren bir nokta mutasyonu için iyi bir örnektir. Böyle mutasyonlar bazen "missens mutasyonu" olarak da adlandınlır.

Buna karşılık, bazı nokta mutasyonları bir amino asit kodonunu zinciri sona erdiren "stop kodon "a dönüştürebilir. Bu "nonsens" mutasyonlan translasyonu durdurur ve ortaya çıkan güdük proteinler hızla parçalanır.Frameshift (kayma) mutasyonlan bir veya iki baz çiftinin insersiyon veya delesyonunun DNA dizisinin oku nmasını değiştirmesiyle oluşur.Trinükleotid tekrar mutasyonları ise üç nükleotid dizisinin amplifiye olmasıyla karakterize olduğundan, özel bir kategoriye girer. Farklı hastalıklarda amplifıkasyona uğrayan spesifık nükleotid dizisi değişse de, etkilenen tüm dizilerde guanin (G) ve sitozin (c) nükleotidleri yer alır.

Örneğin, bu grup hastalıkların prototipi olan frajil X sendromunda FMR-l geninde CGG dizisinin birbiri ardına dizilmiş 200-4000 arasında tekrarı vardır. Normal popülâsyondaki tekrar sayısı ise ortalama 29'dur. Trinükleotid dizisindeki genişleme FMR-l geninin normal ekspresyonunu önleyerek mental retardasyona neden olmaktadır. Trinükleotid tekrar mutasyonlarının ayırt edici bir diğer özelliği de dinamik olmadandır, yani gametogenez sırasında amplifikasyon derecesi artar. İleride daha detaylı olarak tartışılacak olan bu özellikler, bu tip mutasyonlarla oluşan hastalıkların kalıtım patenini ve fenotipik bulgulannı etkilemektedir.Mutasyonlann ana özelliklerini kısaca gözden geçirdikten sonra, dikkatimizi genetik hastalıkların üç büyük kategorisine çevirebiliriz: (1) mutant genlere bağlı olan hastalıklar, (2) multifaktöryel (poligenik) kalıtımlı hastalıklar ve (3) krornozomal hatalardan oluşan hastalıklar.

Mendelian hastalıklar olarak da adlandırılar ilk gruptaki hastalıklar depo hastalıkları ve doğuştan metabolizma hastalıkları gibi nadir görülen pek çok hastalığı içerir.Bunların hepsi geniş etkili tek gen mutasyonlan sonucu ortaya çıkar. Çoğu kalıtsal ve aileseldir. İkinci grupta hipertansiyon ve diabetes mellitus gibi insanlarda en sık görülen hastalıklardan bazıları yer alır. Multifaktöryel veya poligenik kalıtım bir fenotipik karakter veya hastalığın ekspresyonunu hem genetik, hem de çevresel etkilerin belirlediğini ifade etmektedir. Üçüncü grup ise kromozomlardaki sayısal veya yapısal anormallikler sonucu olan hastalıkları içerir.

Bu iyi bilinen üç kategoriye mendelian hastalıklar gibi tek bir geni ilgilendiren, ancak basit mendelian kalıtım kurallarına uymayan heterojen bir grup genetik hastalığıda eklemek gerekir. Klasik kalıtımı olmayan bu tek gen hastalıkları arasında triplet tekrar mutasyonları sonucu oluşan, ınitokondriyal DNA'daki mutasyonlardan gelişen ve kalıtımı genomik imprinting denilen epigenetik bir olaydan etkilenen hastalıklar yer almaktadır.Burada bu dört kategori ayrı tartışılacaktır.

SENDE YORUM YAP!

Whatsapp