A Tipi Örüntü

Üzerinde çok fazla durulan bir davranış örüntüsü ya da kişilik tipi A tipi örüntüdiir. Hekimler yıllarca, kalp krizi kurbanlarının, işlerine aşın derecede düşkün, düşmanca tutumlan olan, saldırgan ve sabırsız kişiler olduklarına dikkati çektiler. 1950’lerde iki kardiyolog, koroner kalp hastalığı olan hastalan niteleyen bir davranışlar kümesini (A tipi örüntüsü) tanımladı (Friedman ve Roseman, 1974). Bu A tipi davranış örüntü- sünü sergileyen insanlar son derece rekabetçi ve başan yönelimli kişilerdir; bir zaman darlığı duygusu taşır, gevşemekte zorlanır, ertelemeler ya da yetersiz bulduklan insanlarla karşılaştıklarında sabırsızlığa kapılır ya da öfkelenirler. Dışadönük olarak kendine güvenen kişiler olmalarına rağmen, kendilerine yönelik sürekli bir kuşku duygusu taşırlar; kendilerini giderek azalan bir süre içinde giderek daha çok şey yapmaya zorlarlar.

Bazı genel A tipi davranış biçimleri, Tablo 14-2’de listelenmiştir. B tipi insanlar, A tipi için listelenen özellikleri taşımayan kişilerdir. B tipi insanlar, suçluluk duygusu olmaksızın gevşeyebilirler ve tahrik olmadan çalışabilirler; sabırsızlığın eşlik ettiği bir baskı duygusu taşımazlar ve kolay kolay öfkelenmezler.

A Tipi davranış ile koroner kalp hastalıklan arasındaki ilişkiyi incelemek için, 3-000’den fazla sağlıklı, orta yaşlı erkek yorumlanmış bir söyleşi aracılığıyla değerlendirildi. Görüşme, öfkelendirici olacak şekilde tasarlandı. Görüşmeci, deneği açıklama yapmaksızın bekletti ve sonra, rekabetçi olma, düşmanca davranma ve zaman baskısı konusunda bir dizi soru sordu. Örneğin: Telaş ya da baskı hisseder misiniz? Hızlı yer misiniz? Kendinizi hırslı, otomobili sert kullanan biri olarak mı, yoksa rahat, temkinli kullanan biri olarak mı tanımlarsınız? Biri geç kalırsa rahatsız olur musunuz? Görüşmeyi yapan kişi sorulan kesintili ve meydan okuyan bir tarzda sordu. Görüşme, kendisiyle görüşülen kişinin verdiği yanıtlardan çok yamt verirken sergilediği davranışa göre puanlandı.

Örneğin, aşın A tipi erkekler patlayıcı biçimde yüksek sesle konuştular, görüşmecinin görüşmeyi kesintiye uğratmasına karşı çıktılar, gergin göründüler, dudaklarını ısırdılar ve düşmanca olaylan büyükbir duygusal yoğunlukla tanımladılar. Klasik B tipi erkekler ise rahat biçimde oturdular, yavaş ve yumuşak bir sesle konuştular, sözleri kesildiğinde kızmadılar ve sık sık gülümsediler.Denekler A tipi ya da B tipi olarak sınıflandıktan sonra, 8,5 yıl kadar incelendiler. Bu dönem içinde, A tipi erkekler, B tipi erkeklere kıyasla iki kat daha fazla kalp krizi geçirdi ya da diğer koroner kalp hastalığı biçimlerine yakalandılar. Bu sonuçlar diyet, yaş, sigara ve diğer değişkenler hesaba katıldıktan sonra bile görüldü (Rosen- man vd, 1975).

Diğer araştırmalar bu ikili riski ve A tipi davranışın hem erkeklerde hem de kadınlarda kalp hastalıklanyla bağlantılı olduğunu doğruladı (Komitzer vd, 1982; Haynes, Feinleib ve Kannel, 1980). Aynca, A tipi davranış otopside ya da koroner kan damarlannın X-ray araştırmasında belirlendiği gibi, koroner arter ü- kanmasının vahametiyle de ilişkilidir (Williams vd, 1988; Friedman vd, 1968).1981’de American Heart Association (Amerikan Kalp Demeği) bulgulan inceledikten sonra A tipi davranışın koroner kalp hastalıklarında bir risk etkeni olarak sınıflandınlması gerektiğine karar verdi. Ne var ki, iki yeni araştırma A tipi davranış ile kalp hastalıklan arasında bir bağlanü bulamadı (Case, Heller, Case ve Moss, 1985; Shekelle vd, 1983). Bazı araştırmacılar bu başarısızlığı A tipi kişilerin bu araştırmadaki değerlendirme biçimine atfederlerken, diğerleri A tipi davranış tanımının, özgün biçimde formül- lendirildiği şekliyle çok yaygın olduğuna inanır.

Bunlar zaman sıkışıklığının ve rekabetçiüğin en önemli bileşenler olmadığım, önemli değişkenin düşmanlık olabileceğini öne sürerler.Çeşitli araştırmalarda, bir kişinin düşmanlık düzeyinin A tipi davranış düzeyinden daha iyi bir kalp hastalığı göstergesi olduğu bulunmuştur (Booth-Kewley ve Friedman, 1987; Dembroski vd, 1985; Thoresen, Telch ve Eagleston, 1981). A tipi davranışın öfke bileşenini daha ileri düzeyde incelemek için yapılan çeşitli araştırmalar, düşmanlığı ölçmek amacıyla gülüşmelerden çok kişilik testlerini kullanmıştır. Örneğin, 118 erkek avukat üzerinde 25 yıl süren bir araştırmada, öğrencilik döneminde düşmanlık özelliklerinde yüksek puan alanların, bu konuda düşük puanı olan sınıf arkadaşlarına kıyasla 50 yaşm altoda ölme olasılıklarının beş kat fazla olduğubulunmuştur (Barefootvd, 1989). Hekimler üzerinde yapılan benzer bir araştırmada, tıp fakülte- sindeyken sağlanan düşmanlık puanlanyla kalp hastalığı önceden görülmüştür (Barefoot, Williams ve Dahlstrom, 1983).

Her iki araştırmada, bu ilişki, sigara içmenin, yaşın ve yüksek tansiyonun etkilerinden bağımsızdır. Öfkenin bas- kılanmasının, kalp üzerinde, öfkenin açıkça ifade edilmesine kıyasla daha tahrip edici olabileceğini gösteren bazı bulgular da vardır (Wright, 1988; Spielberger vd, 1985).A tipi davranış ya da bu davranışın düşmanlık özelliği bileşeni, koroner kalp hastalığına nasıl yol açmaktadır? Makul bir biyolojik mekanizma, kişinin sempatik sinir sisteminin strese karşılık verme tarzıdır. Stres yaratan deneysel durumlara (örneğin, başarısızlık tehdidiyle, tacizle ya da rekabetçi görev talepleriyle karşılaşmak) maruz kalan deneklerin çoğu sinirlendiklerini, öfkelendiklerini ve gerginlik hissettiklerini bildirmişlerdir. Ne var ki, bir özellik olarak düşmanlık konusunda yüksek puan alan deneklerin kan basıncı, kalp atışlan ve stres hormonu salgılarının, düşük düşmanlık puanlan olan deneklerden çok daha fazla arttığı görülür (Suarez ve Williams, 1989).

Aynı sonuçlar, A tipi deneklerle B tipi denekler karşılaştırıldıklarında da bulunmuştur (Manuck ve Kranz, 1986). Düşmanca davramşlan olan ve/veya A tipi kişilerin sempatik sinir sistemlerinin stres yaratan durumlara karşı aşın tepkili olduğu görülür. Bu psikolojik değişikliklerin hepsi kalbi ve kan damarlannı tahrip edebilir.Düşmanca ve düşmanca olmayan dav- ranışlan olan kişiler temelde farklı sinir sistemlerine sahip olabilirler. Düşmanca davramşlan olmayan kişiler uyanldıklan ve kızdırıldıktan zaman, parasempatik sinir sistemleri onlan sakinleştiren bir fren gibi hareket eder. Tam tersine, düşmanca davranışları olan kişiler zayıf bir parasempatik sinir sistemine sahip olabilir. Bunlar öfkelendikleri zaman, adrenalinleri hemen ateşlenir ve uyarılmış durumda kalır. Sonuç olarak, bu kişiler dünya ile farklı bir etkileşim içindedirler (Williams, 1989).A tipi davranış örüntüsü hakkında iyi bir haber, uygun terapi programlanyla bu davranış tipinin değiştirilebileceği ve bu davranışlarını azaltabilen kişilerin koroner kalp hastalığı riskiniazaltabilecekleridir. Bu terapiyi bu bölümde tartışacağız.

SENDE YORUM YAP!

Whatsapp